On Soruda
Osmanlı’da Şehzadelik
Osmanlı
İmparatorluğu’nda “Şehzadelik”,belirli bir kurumlaşma gösteremeden,
18.yüzyılın sonlarına kadar, kendine has bir oluşum içinde, farklı
dönemlerden geçer.
Erhan AFYONCU- Popüler Tarih / 54.Sayı - Mayıs 2005
1.Şehzadeler nasıl tahta çıkarlardı?
Türklerin
millet olarak tarih sahnesine çıkıp, devlet yapılarını oluş turmaları
Mete Han (Oğuz Han) yönetimindeki Büyük Hun İmparatorluğu zamanın da
gerçekleşti.
Bu
yüzden daha sonraki dönemlerdeki birçok uygulama, “Oğuz töresi” olarak
adlandırılmıştır. Oğuz töresine göre, devletin hanedanın ortak malı
olduğu söylenir. Ancak bu yanlıştır. Ortak olan devlet değil, yö
netimdir. Türk devlet geleneğine göre devlet, hanedan üyeleri
tarafından ortak olarak idare edilirdi.
Türk
devlet başkanı seçiminde, bir sistem yoktu. Hanedanın her üyesinin
devlet başkanı olma hakkı vardı. Devletin merkezine ilk gelip, ordu ve
hazineyi kontrol altına alan şehzade, devlet başkanı olurdu. Veraset
sisteminin olmaması, tarih boyunca devamlı olarak kaosa yol açmıştır.
2.Osmanlı şehzadeleri nasıl yetiştirilirdi?
Osmanlı
şehzadeleri eğitimlerinin teorik kısmını sarayda al maya başlarlardı.
Dönemin önde gelen bilginleri, şehzade lere hoca olarak tutulurdu.
Hocalar,
iki ihtiyar ve si yah elbiseler giymiş kadınla beraber, Harem kadınla
rına görünme den saraya gelir lerdi. Şehzadeler, eğitimleri sırasın da
özellikle Arap ça ve Farsça'yı da öğrenirlerdi.
Şehzadeler
sarayın üçün cü avlusunda, iç oğlanlarla birlikte ata binmeyi ve
dövüşmeyi de öğrenirlerdi. Os manlı şehzadeleri eğitimlerinin pratik
kısmını da yöneticilik yaptıkları sancaklarda öğrenir lerdi.
3.Sancağa gönderilme ne zaman sona erdi?
Kanuni
döneminde Şehzade Bayezid'in isyan etmesinden son ra, sancaklara sadece
“veliaht şehzade” olan padişahın en büyük oğlu gönderildi. II. Se
lim'in oğlu III. Murad ve III. Murad'ın oğlu olan III. Mehmed, Manisa'
da sancakbeyi olarak görev yaptılar.
Ağabeyleri
sancak valiliği yaparken; diğer şehzadeler Topkapı Sarayı'nda denetim
altında yaşarlardı. Tahta çıkan şehzade kardeşlerini öldürtür dü.
1595'te tahta oturan III. Mehmed döne minde, en büyük şehzade de
sancağa gönderilmedi; bütün şehzadeler Topkapı Sara yı’nda yaşamaya
başladılar.
I.Ahmed
1603'te tahta çıktığında, çocuğu olmadığı için kardeşi Şehzade
Mustafa’yı öldürtmedi. Oğulları olduktan sonra da devlet adamları,
padişahın kardeşini öldürmesine izin vermediler. Bu tarihten sonra,
Osmanlı hanedanının bütün üyeleri Topkapı Sarayı'nda denetim altında
yaşadılar.
4.Sancak işi, kâğıt üzerinde nasıl yürüdü?
III.
Mehmed döneminde şehzadelerin sancağa gön derilmeleri geleneği sona
ermişti; ama veliaht şehzadeye sancak tevcih edilmeye de devam
ediliyordu.
Hanedanın
en büyük şeh zadesi kâğıt üzerinde de olsa bir sancak yöneticiliğine
tayin edilirdi. Ancak sancağa şehza denin yerine vekili olarak bir
devlet adamı, “mütesellim” adıyla gönderilirdi.
Sultan
İbrahim'in oğlu Şehzade Mehmed'e, dört yaşındayken Manisa sancağı
tevcih edilmiştir. IV. Meh med' den itibaren de kâğıt üzerinde de olsa
şehzadelere sancak tevcihi uygulaması so na erer.
5.Şehzade sancakları hangileriydi?
Osmanlı
İmparatorlu ğu'nda şehzadeler babalarının padişah lığı döneminde,
yanlarında “lala” adı verilen tecrübeli bir devlet adamıyla birlikte
san caklara vali olarak gönderilirlerdi.
Sancak
valiliği sayesinde, şehzadeler devlet idaresini öğ renirlerdi. Manisa,
Kütahya ve Amasya gibi şehirler “şeh zade sancağı” olarak tanınırdı.
Ancak şehzadelerin yönetici lik yaptığı sancaklar bunlarla sınırlı
değildi. Haldun Eroğ lu'nun araştırmasına göre, Osmanlı tarihi boyunca,
şeh zadeler şu şehirlerde görev yapmışlardır:
Bursa,
İnönü, Sultanhisar, Kütahya, Amasya, Manisa, Trabzon, Şebinkarahisar,
Bo lu, Kefe, Konya, Akşehir, İz mit, Balıkesir, Akyazı, Mu durnu,
Hamidili, Kastamonu, Menteşe (Muğla), Teke (An talya), Çorum, Niğde, Os
mancık, Sinop, Çankırı.
Sancağa
gönderilen son şehzadeler, Manisa'da görev yapmışlardır. Daha önce tah
ta çıkan şehzadeler Amas ya da görev yapmışlarken, sonrakilerin
Manisa'ya gönderilmesinin nedeni, şehzade lerin İstanbul'a daha yakın
olan Manisa'da kontrollerinin daha kolay bir biçimde yapı labilir
olmasıdır.
6.Şehzade lalalarının görevleri nelerdir?
İmparatorluk
döneminden önce şehzadelerin yanına “atabey” adı yerilen görevliler
verilirdi. Aynı sistem Osmanlı'da da geliştirilerek kul lanılmaya devam
edildi ve şehzadelerin yanındaki görev lilere “lala” denildi.
Osmanlı
şehzadeleri bir sancağa gittiklerinde, yanla rında bulunan lala,
bölgenin idaresinden ve şehzadenin eği timinden sorumlu olurdu.
Merkezden yazılan yazılarda, şehzade değil lala muhatap alınırdı.
Şehzadelerin
davranışla rından lalalar sorumlu tutu lurdu. Lala aynı zamanda
şehzadenin, padişah otoritesine karşı herhangi bir faaliyete girmesini
engellemekle de yükümlüydü.
Şehzadelerin
sanca ğa çıkma uygulaması sona erdikten sonra, lala tayini yine devam
etmiş ama bu kez lalalar saray gö revlileri arasından se çilmişlerdir.
7.Şehzadeler sarayda nereye hapsedildiler?
IV.
Mehmed döneminde, 1653'te hanedanın diğer erkek üyeleri Topkapı
Sarayı'nda, Harem'e bitişik “şim şirlik” denilen yerde hapsedil diler.
Sultanın
kardeşleri Şehza de Süleyman, Şehzade Ahmed ve Şehzade Selim
şimşirliğin ilk misafiriydiler. Bir adı da “kafes” olan bina 12 odadan
meydana geliyordu. Binada Şehzadeler için ha mamlar vardı. Yük sek
duvarlarla ve şimşir ağaçlarıyla çevriliydi. “Şehzadegân Dairesi”
olarak yaptırılan bina adını çevresindeki ağaç lardan almıştı. Binanın
çift ta raflı demirlerle kilitlenen iki kapısı vardı. Kapıların hem
önünde hem de ar kasında zenci hadım ağalar nöbet tutar- lardı.
Şimşirlik
binası nı 1756'da gören Fransız tüccar Jean Claude Flachat, bina nın
sağlam bir kaleye benzediğini ve kasvetli bir görüntüsünün olduğunu
söyler.
Şimşirlikte
tutulan şehzadeler tam bir ha pis hayatı yaşarlardı. Kimseyle
haberleşmelerine izin veril mezdi. Hastalandık larında bile,
padişahtan izin alınmadan hekimler şimşirli ğe gidemezlerdi.
Şimşirlikte
yaşayan şehza deler birbirleriyle de fazla gö rüştürülmezlerdi. Dönemin
padişahı müsaade ederse, Eski Saray da bulunan anneleri şimşirliğe
gelerek oğullarını görebilirdi.
18.
Yüzyıl’ın ortalarından itibaren, şehzadelerin şimşir likte hayatları
biraz rahatla dı. 1753 ile 1757 yılları ara sında tahtta bulunan III.
Os man döneminde, şimşirlik binasının şekli değişti. Duvar lar
alçaltılarak, binada pen cereler açıldı.
Padişah, Beşiktaş'takine ya da diğer saraylara gittiği zamanlarda, yanında şehzade leri de götürmeye başladı.
8.Sarayda hapsedilme ne tür sonuçlar verdi?
Padişahlar
bayram tören leri haricinde, şimşirlik te yaşayan şehzadelerle
görüşmezdi. Hapis hayatı ya şayan şehzadelere eğitim de verilmez; ancak
bunlar, cari yelerden bir parça okuma yaz ma öğrenirlerdi.
Şimşirlik,
Osmanlı padişahlarının kardeş ve yeğenleri ni toplu olarak öldürtmesini
önledi. Fakat saraydaki şehza deler, tahttaki padişaha karşı zaman
zaman bir tehdit unsuru olarak kullanıldılar.
Şimşirlikteki
hayat, Os manlı tahtına çıkan padişah ların silik kalmasına yol açtı.
Özellikle 17. Yüzyıl’ın ikinci yarısında tahta çıkan şehzade lerin
çoğu, doğru düzgün eği tim almadıklarından ve dün yadan haberdar
olmadıkların dan tahta çıktıklarında ne ya pacaklarını bilmiyorlardı.
Kardeş
katli özellikle de küçük yaştaki şehzadelerin öl dürülmesi bugün bize
vahşet gibi geliyor. Ancak her şeyi döneminin şartları içerisinde
değerlendirmek gerekir. 0smanlı İmparatorluğu'nda ya şanan kardeş katli
bütün Türk tarihinin meselesidir. Bunun temelinde de devlet başkanı nın
seçiminde bir sistemin ol mayışı, “veliahtlık” kuru munun
oluşturulmayışı yatar.
Kardeş
katlini ortadan kaldırmak için ve raset sisteminin oluş turulması
gerekliy di. Bu uzun süre yapılamamış; an cak 17.Yüzyıl'ın başlarından
itiba ren ekberiyyet, ya ni hanedanın en büyüğünün tahta geçmesi
sağlana bilmiştir.
Kardeş
katlinin meşrulaştırılıp, isyan etmeyen şehzadelerin de öldürülmesi,
Osmanlı'yı Türk tarihi içinde, farklı bir konu ma taşımıştır. Bu sayede
önceki Türk devletlerinde oldu ğu gibi, Osmanlı'da da bölünme
yaşanmamıştır.
Türk
tarihi incelendi ğinde, devletlerin taht kav gaları sonucunda birçok
par çaya ayrıldığı görülür. Birli ğini sağlayıp, tek hükümdar
otoritesini kuran Os manlı, bu sayede de Av rupa' da üstünlük elde eder.
Olumsuz
bir durum, yani kardeş katli, 600 yıl devam edecek bü yük bir
imparatorluğun gerçekleşmesin deki en önemli köşe taşlarından biridir.
9.En son, ne zaman bir şehzade öldürüldü?
Osmanlı
hanedanında ilk olarak I.Ahmed kardeşi Mustafa'yı öldürtmemişti. Ancak
kardeş katli hemen kalkmadı. Sonra ki padişahlar tahtlarını güven ce
altına almak için, fırsat bul dukça kardeşlerini öldürdüler.
I.Ahmed'in
oğlu II. Os man, kendisinden birkaç ay küçük kardeşi Şehzade Mehmed'i
hükümdarlığı sırasında öldürttü. Daha sonra tahta çı kan IV. Murad da
fırsatını bulduğunda, özellikle İran'a karşı başarı kazandıkça, za
ferlerini kullanarak kardeşlerini öldürttü. Bu yüzden öldüğünde
hayatta kalan tek kardeşi İbrahim’in de psikolo jisi bozulmuştu.
IV.
Mehmed, kardeşlerini öldürmeye çalışmışsa da başta Valide Sultan olmak
üzere, devlet ileri gelenleri buna en gel oldular. Hatta sultanın bu
teşebbüsünü duyan halkın gösteri yaptığı söylenir. IV. Mehmed'in
teşebbüslerinin başarılı olmamasıyla kardeş katli dönemi, bir istisna
dışın da sona ermiştir.
IV.
Murad'ın 1638'de kar deşi Kasım'ı öldürtmesinden 116 yıl sonra, 1756’da
bir şehzade daha öldürüldü. 1754 ile 1757 yılları arasında Os manlı
tahtında bulunan III. Osman, kendisine rakip ola rak gördüğü amcaoğlu
Şehza de Mehmed'i öldürtmeye kalktığında dönemin sadra zamı Hekimoğlu
Ali Paşa pa dişaha karşı çıktı.
III. Osman emrine karşı çı kan sadrazamına “hain” deyince Hekimoğlu
Ali Paşa “Hainliği ka tilliğe tercih ederim” cevabını verdi. Bu nun üzerine III. Osman sadrazamını 19 Mayıs 1755'te azletti.
Aradan
bir buçuk yıl geçtikten sonra, Aralık 1756'da dönemin sadrazam Bahir
Mustafa Paşa'nın yardı mıyla kardeşini zehirletti. Fa kat dedikodular
başlayınca sadrazamını azletti.
O
dönemde şimşirlikte ha pis bulunan III. Mustafa'nın ağabeyinin
akıbetine uğrama mak için ilaç kullandığı riva yet edilir. III. Mustafa
tahta çıkınca Bahir Mustafa Paşa'yı idam ettirmiştir.
10.Şehzadelerin çocukları ne olurdu?
Şehzadelerin
hizmetinde cariyeler ve hadım ağalar vardı. Fakat bu hadım a ğalar,
yanlarında biri olma dan şehzadelerle görüşemez lerdi.
Hadım ağalar şimşirlik bi nasının alt katında bulunan odalarda kalırlardı.
Şehzadelerin
her tülü ihti yacı şimşirlik binasındaki dairelerde karşılanırdı.
Şehzadeler cariyeler le cinsel ilişkiye gire bilirlerdi; ama ço cuk
sahibi olamazlardı. Gebe kalan cariyelerin çocukları düşürülürdü.
Şehzadelerin sakal bırakmaları yasaktı. Sakal, padişahlığın sembolü
olarak görüldüğünden ancak tahta çıkan şehzade “irsal-i lihye” adı
verilen bir törenle sakal bıra kırdı.
Osmanlı
tarihinde nadir olarak, bazı şehzadelerin tahta geçmeden çocuklarının
giz lice doğumu sağlanıp, sarayın dışında büyütüldüğü de olmuştur.
Anasayfa
Latest images
Kayıt Ol
Giriş yap
Salı Ekim 20, 2015 3:34 pm
Konu: Osmanlı’da Şehzadelik 
C.tesi Kas. 21, 2009 10:16 pm
