Devşirmenin başlama sebeplerini şöylece özetlemek mümkündür:


1) Yıldırım Bayezid‘in Ankara mağlûbiyetinden sonra fetihlerin duraklaması, hattâ muvakkaten (geçici olarak) gerilemesi sebebiyle yeniden esir elde edilememesi, acemi oğlan ihtiyacını arttırmıştır.


2) Ayrıca bugün
Amerikan ordusunda asker olmak için can atan çok sayıda üçüncü dünya
ülkesi vatandaşı insanların mevcut olduğu inkâr edilemediği gibi, o
günün tek süper gücü olan Osmanlı Devleti‘nin en önemli ordusu olan Yeniçeri teşkilatında görev almak için Müslüman ve Hıristiyan her çevreden talepler gelmeye başlamıştır.


3) Bir diğer önemli
sebep de gayrimüslimlerin askerlik edemeyişleri ve buna karşı cizye
vergisi ödemeleri söz konusu olduğundan, gayrimüslimler ve özellikle
Osmanlı hayranı Bulgar, Arnavut, Bosnalı ve Ermenilerin, Osmanlı ordusunda görev alma arzuları gittikçe artış göstermiştir.


İşte bütün bu sebeplere dayanan Osmanlı Devleti, belli bir kanun ve kaide çerçevesinde, sadece gayrimüslim Bulgar, Arnavut, Bosna
yerlileri ve Ermenilerden, hem rızaları dahilinde olmak ve hem de belli
bir kaide dahilinde yapılmak şartıyla, her kırk haneden bir tane 14 ilâ
18 yaş arasında genci, Osmanlı ordusunun temelini teşkil eden Yeniçeri
teşkilâtına girmek veya sarayda önemli vazifeler yapmak üzere
devşirmeye başlamıştır. Bu usûle devşirme adının verildiğini ve bunun kanunnamesinin hazırlandığını görüyoruz.


Usûl hakkında bilgi vermeden evvel şu bir kaç hususun bilinmesinin zaruret olduğu kanaatindeyiz:

A) Yeniçeri teşkilâtına girmek veya saraya
girmek, önemli bir şeref olmasından ve hattâ bu yolla Yeniçeri olan
yahut saraya girenler, belli bir müddet sonra, önemli mülkî ve askerî
makamlara geldiklerinden dolayı, gayrimüslim gençlerin ve ailelerin
bunu arzuladıklarını açıkça görüyoruz. Diyarbekir Beylerbeyi ve sonradan da Mısır Beylerbeyi olan Hüsrev Paşa,
bu yükselenlere verilecek en bâriz misaldir. Hattâ Müslüman Boşnaklar,
Müslüman olduklarından dolayı kendi çocukları devşirilmeye tâbi
tutulmadığından, ısrarla, bu kanun gereği çocuklarının toplanmasını
kendileri arzu etmişlerdir. Israrlı arzuları üzerine, Müslümanlardan
sadece Boşnaklar devşirme kanununa tâbi olmuşlardır. Bunlara Poturoğulları denmektedir.


B) Bu devşirmeden
kasıt, rızası dairesinde kalmak şartıyla, önce Müslüman Türk ailelerin
yanına verilerek Müslümanlaştırmak ve Türkleştirmektir. Ancak, bunun
zorla yapıldığına dair bir şikâyet söz konusu değildir. Belki
devşirmeye tâbi olmayan Yahudi, Rus ve Rumlardan “neden bizden de
almıyorsunuz” şeklinde sitemli arzular vardır. Bu söylediklerimiz,
yükselme dönemi içindir; gerileme döneminde devşirmecilerin türlü türlü
zulümler yaptıkları, maalesef doğrudur.


C) Avrupalıların
anlattığı tarzda, küçük çocuklar ana ve babalarından zorla alınıyor
değildir. Belki 14-18 yaşları arasındaki delikanlılar alınmaktadır.


D) En önemlisi de devşirme yoluyla Acemi Ocağı‘na
çocuğunu veren gayrimüslimler, belli vergilerden muaf tutulduğundan,
kendi elleriyle ve hile yaparak ve hattâ devşirme memuruna rüşvet
vererek çocuklarını Acemi Oğlanı yapmaya çalışmışlardır.


E) Bütün bunların
yanında, insan unsurunun girdiği hiçbir işte suiistimal olmaması mümkün
görünmediğinden, bu konuda bazı suiistimaller olmuş olabilir.


Prof. Dr. Ahmed Akgündüz / Bilinmeyen Osmanlı










OSMANLI’DA DEVŞİRME



Osmanlı tarih ve tetkiklerinde bizi en çok meşgul eden kurumların başında devşirmelik gelir
Devşirme,
çok kısa bir tarifle, devletin kapıkulu ocakları olan
sipahilerle,yeniçerilerin yenilenmesini temin etmek için ortaya
çıkmıştır, çünkü insan ve savaşçı yüzü yenilenmek zorundadır.Hıristiyan
çocuklardan devşirme alınmıştır.Niye Hıristiyan çocuklardan diyoruz ?
Çünkü Musevi toplumundan,Osmanlılık’ın Musevi kompartımanından devşirme
alındığı görülmemiştir.Bunun nedeni antisemitizm veya Yahudilik
aleyhtarlığı değildir,Yahudilerin şehir toplumu olmasıdır.


Devşirme
kurumunda temel kaidelerden birisi,şehir uşağının ocağa alınmamasıdır ;
çünkü şehir uşağının gözü açıktır,muhtelif cereyanlara,akımlara mensup
olabilir.Bu yüzden kültür bakımından artık kendine göre bir kişiliğe
kavuşmuştur, bir kimlik elde etmiştir.Dolayısıyla bu ocağın
gerektirdiği tekdüze, tek yönlü bir kimliğin şehirliye verilmesi mümkün
olmayabilir. Bunun dışında Müslümanlardan devşirme alınmadığı
söylenir.Bu genel bir kuraldır ama istisnasıda yok değildir.Bazı
müslüman köylerden de çocuk devşirilir.Bunu köylerin ahalisi
istemiştir. Devşirme emini, tek çocuklu ailelerin, tek erkek çocuğu
olan ailelerin çocuğunu devşirmez.


Devşirme
işlemi, birkaç yılda bir yapılırdı ve sayı genelde birkaç bin çocukla
sınırlı tutulurdu.Bazen sayı 5-6 bine kadar ulaşır ama fazlası olmazdı
ve bu olay her yıl yapılmazdı. Bazı Balkan tarihçilerin ve Hıristiyan
yazarların ileri sürdüğü gibi yetişen bütün yeni gençlik Osmanlı savaş
gücünün içine alınmış,Türkleştirilmiş ve böylelikle Balkanlarda adeta
milleti sürükleyecek,ayaklanma yaratacak; belki bağımsızlığı elde
edecek sağlıklı genç bir nüfusun yeşermesine müsade edilmemiştir gibi
bir hayalperest ifadenin gerçekle ilgisi yoktur.


İlk
olarak köy çocuğu tercih edilir, çünkü kendi dini bakımından da kendi
dili bakımından da değişmeye en açık köy çocuğudur.Burada kural
vardır.İvo Andriç’in romanı Drina Köprüsü’nde yazdığı gibi öyle 3-5
yaşında çocuk sepete konup götürülmez. Devlet, kızamık,kuşpalazı gibi
çocukluk hastalıklarıyla uğraşacak durumda değildir, Osmanlı bebek
bakıcısı değildir. Okula gidecek yaşa gelmişler devşirilir. Demek ki 9
yaşın üstündeler, gene aynı şekide 14-15 yaşın üzerinde de devşirme
alınması pek adet değildir; çünkü böylelerine literatürde “sakallı”
diye tabir edilir..Bunların yetiştirilme yaşı geçmiştir.


Genellikle
çocuklar kimliklerini unutacak yaşta değillerdi. Yani ileri yaşta da
hangi köyden geldiğini, anasını, babasını,akrabalarını
hatırlar.Örnekler vardır, Sokoloviç Mehmet Paşa gibi. Sokullu bütün
ailesini sonradan aynı şekilde devlet hizmetine almıştır. Herkes kendi
yerini bilir. Unutulan şey, çocukların konuştukları dil ve
dinleridir.Bunlar belirlimerkezlere getirilir, sünnet edilirler ve
ondan sonra ayrılırlar.Çok zeki ve güzel olanları Enderun mekteplerine
alırlar ki burada bunlar saray hizmetlileri olacaklardır ve belirli bir
kademeden sonra Birun’a çıkmak dediğimiz, yani sancak beyi payesiyle
veya ona eşit payelerle devlet hizmetine gireceklerdir.


Dünyada
hemen hemen hiçbir devletin protokolü, yüksek zümreye baktığınız zaman
Osmanlı Devleti kadar göz alıcı değildir. Çünkü Osmanlı Devlet
protokolü hepsi fiziki bakımdan mükemmel,fevkalade zeki ve tüm ırkların
en seçkinlerinden meydana gelmiş devlet adamlarından oluşur. Her
devşirme bazılarının sandığı gibi zorla alınmaz Hatta bazı fakir köyler
çocuklarını bu yolla kurtulacağına, yükseleceğine inanarak gönüllü
olurlar. Tabi kaderde bir asker olarak savaşta ölmekte vardı. O alınan
çocukların kimisi bir yeniçeri neferi olarak kalacaktır, kimisi de
Sokullu Mehmet Paşa,Mahmut Paşa gibi koca imparatorluğun kaderini
elinde tutan başvezirler olacaktı.


Enderun
dediğimiz mektep, sınıf bulunan bir okul değildir, zaten burda insanlar
hizmet içi eğitim görürler, koğuştan koğuşa terfi ederler. Padişah
sarayında kendilerini beğendikçe padişaha daha yakın hizmetlere
verilirler. Burada sözlü ve yüz yüze bir eğitim görürler. Spor da
vardı, resim de , hüsn-ü hat da edebiyat da .


Devşirme
bir hayat tarzıdır. Bu çocuklar Türkçe öğrenir. Enderun’a alınmayanlar
bile, Türk’e verilmek üzere İstanbul civarındaki köylerdeki köylülerin
yanına gönderilir. Yeniçeri adayının burda öğrendiği Türkçe ve din
bilgisi de çok önemlidir. Rafine bir medrese dindarlığı verilmiyor bu
çocuklara, bir köylünün dindarlığı veriliyor. Her devşirme de köylü
değildir, bazen çok öenmli ailelerin çocukları da ikna yoluyla
alınabilirdi.


Bu
asimilasyon, bu eğitim amalgamı ve kabullenilmesinin nasıl olduğu çok
önemlidir.Enderun başı başına bir müessesedir. Burada insanlar
birbirleriyle “siz” diye konuşur, laubalilik yoktur. Koğuş
zabitleriyle, koğuşun başlarıyla son derece saygılı olmak
zorundadırlar. Yeme içme,yıkanma,kalkma,yatma saatleri konusundan büyük
bir disiplin içindedirler. İşte buna bazı insanlar ; “Osmanlı Saray
Medeniyeti” diyorlar ki bu doğrudur.


Enderun’un
dişi bir izdüşümü vardır ; o da Harem’ dir. Haremdeki bütün kızlar
padişah için toparlanmamıştır. Orada padişaha taktim edilecek,
padişahın beğeneceği öncelikli özelliklere sahip bazı kızların olduğu
doğrudur. Ama neticede bir takım kızlar orada hizmetli olarak kalır ve
asıl önemlisi buradaki Türkçe ve İslam’ı öğrenen ve Osmanlı saray
medeniyetinin benimsetildiği bu kzıların bir kısmının Birun’a çıkan
Enderun halkıyla baş göz edildiğidir. Dolayısıyla bir kan
aristokrasisi, bir hukuki hükümranlık statüsü tespit edilmediği halde ,
Osmanlı cemiyeti de insanların genel kuralı dışında kalmamaktadır. Orda
da insanların evlenmesi yoluyla seçkin bir sınıf yaratılmaktadır.
Başarısız olurlarsa derhak o sınıfın dışına itilir. Zaten hukuki hiçbir
imtiyazı yoktur.

Devşirmelik
17. asırda azalmıştır. Evliya Çelebi’nin verdiği bilgilere göre IV.
Murad zamanında 8.000 kişi kadar, 18. asırda III. Ahmed zamanında 1.000
kişi civarı devşirilmiş. Ancak asrın ortalarında artık Anadolu Türkleri
de bu katagoriye girmektedir. Mesela, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa
Türk devşirmelerinden biridir. 18. asırdan sonra bu müessese pratik de
ortadan kalkmaktadır.